ÇORLU TARİHİ

O tarihlerde İstanbul'u Avrupa'ya bağlayan üç yolun en güvenilir ve işlek olanı Çorlu'dan geçiyordu. Birinci yol Sirkeciden başlar Küçükçekmece, Büyükçekmece, Silivri, M. Ereğlisi, Tekirdağ, İnecek, Malkara, Keşan ve İpsala'dan geçerek Avrupa'ya gidiyordu. Bu yol Ereğliye geldikten sonra bir kola daha ayrılır. Buda Ereğli'den sonra Çorlu, B. Karıştıran, Lüleburgaz, Babaeski Havsa ve Edirne'den geçerek Avrupa'ya giderdi. İkinci yol, yine Sirkeciden başlar, Yarımburgaz, Çatalca, Sinekli, Pınarhisar, Koyva'dan geçerek bugün Bulgaristan topraklarında kalmış olan Burgaia giderdi.Üçüncü yol, Rumeli Kavağından başlar Midye ve İğneada 'ya uğradıktan sonra ikinci yolla Burgaida birleşirdi Çorlu'dan geçen yolda başka diğer yollar emin ve her zaman geçit veren yollar değildi. Çünkü bu yolların geçtiği yerler o zamanlar tamamen ulu ormanlarla kaplı idi. Çorlu'nun bulunduğu yerlerde ormanlıktı. Fakat diğerlerine nazaran daha emin olduğu için üzerinde Çorlu kasabası kurulmuştu. Çorlu kalesi bir öncü kale olarak kullanılmıştır. Çünkü esasen Silivri'den başlayarak Sinekli'den geçen ve Karadeniz'e uzanan kırkbeş km. uzunluğundaki Anastra surlarını Bizanslılar daha önce yapmıştı.

ÇORLU'NUN TÜRKLER TARAFINDAN ELE GEÇİRİLMESİ

Osmanlı Padişahlarından Orhan Bey döneminde Rumeli'ye geçen Türkler Murat Hüdavendigar (I. Murat) döneminde Rumeli'de ilerlemeye başladılar. Yeni padişahın amacı Edirne'yi almaktı. Ama daha önce Bizans'tan gelecek bir tehlike ihtimaline karşı Çorlu ve Lüleburgaz'ı ele geçirdi. Çorlu ele geçirilmeden önce Bizans kumandanına kaleyi teslim etmesi için haber gönderildi. Kan dökülürse kumandanın cezalandırılacağı bildirildi.Fakat Bizans Kumandanı bunu kabul etmedi. Kale kuşatıldı. Kalede olanlarda savunma için hazırlıklarını tamamlamışlardı. Savaşın olağanca kuvvetiyle devam ettiği sırada kale kumandanı Yankobin gözünden yaralandı. bu sırada Osmanlı ordusunda bulaşıcı hastalık çıktı. Bir taraftan savaş bir taraftan da hastalık Osmanlı ordusuna çok zarar verdi. Kale saldırılara dayanamayarak teslim oldu. Çok sayıda insanın ölümüne sebep olan kale kumandanı esir edildikten sonra öldürüldü. Osmanlılar yönetimi altına aldıkları her bölgeye Anadolu'dan Türk göçmenleri getirerek yerleştiriyorlardı. Çok iyi düşünülmüş bir iskan politikası ile bölge Türkleştiriliyor ve böylece o bölgenin elde tutulması ve savunulması sağlanıyordu. Çorlu fethedildikten sonra buraya Anadolu'dan Yörükler ve Tatarlar getirilerek yerleştirildi. Böylece şehrin Türkleşmesi sağlandı. Fakat i. Murat Kosova Savaşı sırasında şehit olunca fırsattan istifade eden Bizanslılar şehre yeniden asker getirerek kaleyi tamir ettirdiler. Böylece kaleyi tekrar ele geçirmiş oldular. Yıldırım Beyazid padişah olur olmaz kaleyi tekrar zaptetti. İşte Çorlu'nun alınışı sırasında çok zorluk çekildiği ve çok insanın ölümü pahasına alınmış bir yer olduğu için bir rivayete göre Anadolu'da halk lisanında (Çor) kötü, zor, fena manalarına kullanıldığından amma çor yer denmiş, ondan sonra da Çorlu oldu denmektedir.

OSMANLI TARİHİNDE ÇORLU

Fatih sultan Mehmed'in oğlu II. Beyazid babası kadar enerjik değildi. Devlet i işlerinden iyice elini çekmesi daha sağlığında ülkede bir taht kavgasına yol açtı.

Trakya'da Herakleia (Marmara Ereğli'sinde) bulunmuş. Sisinis'e ait mezar taşında 9. yüzyılda adamın 2 kez 'Tzoulu"nun belediye başkanlığını yaptığı anlatılır.Sözcüğün "Çorlu" adının aslı olduğu ispat edilen bu yazıt gibi daha bir çok mezar taşlarında geçen toponymikon (yer adları) Anadolu'muzun tarihsel coğrafyasına büyük hizmetlerde bulunmuşlardır. Sisinis'in 814 yılında öldüğü göz önüne alınırsa belgenin Bizans dönemine ait olduğu anlaşılmaktadır. Sisinis. Çorlu kasabasında "Curator Civitatis" unvanı ile yöneticilik yapmış başarılı olduğu için iki defa bu görev kendisine verilmiştir. Çorlu'nun adı ile yakından ilgisi olan "Curator" kelimesinin anlamı Latin ve Grek alfabelerinde "özen gösteren, dikkat eden" şeklinde verilmektedir. Curator, belediye büyüklüğüne gelen yerleşmelerde özel işlerle görevli kişilerin, yani belediye başkanlarının unvanıydı bu unvan 2. yüzyılın sonunda Roma eyaletindeki belediye başkanları içinde kullanılmaktaydı. Roma imparatorluğu'nun doğu kolu olarak geniş sahalara yayılan Bizans İmparatorluğunda sınırlar sınır muhafızları tarafından korunurdu. Sınırlardaki kuvvetler özellikle cesur ve savaşçı uluslardan seçiliyorlardı. Kamaradere'de mezarı bulunan Sisinis'in yaşadığı yıllarda Trakya Bulgar Kralı Kurum'un ordularının tehdidi altındaydı. Bizans İmparatoru Bulgar baskısına karşı ücretli askerlerle anlaşarak bunları sınır savunma noktalarına yerleştirilmişti. Çorlu şehrinin adının da bu sırada 9. yüzyılın başında şekillenmesi muhtemeldir. Çor ve Çur terimi eski Türk boylarında yüksek bir rütbe veya unvan olarak kullanılmaktaydı. Aynı şekilde Sisinis kelimesinin de Bizans ordusunda yardımcı kuvvetler olarak bulunan Hunların veya Alanların kumandalarına unvan olarak verildiği bilinmektedir. Gerek Sisinis, gerekse Çor, Bizans kültürünün etkisi altında değişerek, Sisinis görevli memurun, Çor ise görevinin yapıldığı sınır kalesinin adı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Böylece Çor veya Çur'dan, Çorlu şehrinin adı çıkmıştır. Çorlu şehrinin kuruluş tarihinin Roma ve Bizans 'tan çok daha eskilere gittiğini kesin olarak gözler önüne serecektir. Bugünkü bulgulara göre Trakya Türkler tarafından zapt edilmeden önce Bizans devletinin idi.

   

ÇORLU KALESİ

Bizanslılar Trakya'da komşuları olan diğer devletlerden İstanbul’u korumak için Trakya'nın tam orta yerinde ve İstanbul yolu üzerinde Çorlu kasabasını kurdular. Kasabanın yanına tepe üzerine bir kale yaptılar.

Hatun Hamamı, İmaret Hamamı, Süleyman Hanındır. Çarşı taksimlidir. Bakkallar çarşısı ve diğer esnaf çarşıları bir tarafa toplanmıştır. Çarşılar beyaz taşlarla döşelidir. Arazisi çok geniştir. Çok koyun beslenir. Peyniri çok meşhurdur der. Not: Evliya Çelebinin Seyahatnamesinden özetlenmiş parça mümkün olduğu kadar sadeleştirilmiştir.

1912-1913 Balkan savaşlarının i. devresinde Osmanlı Doğu Ordusu Komutanlığı Karargahı Çorlu'da idi. II. Balkan savaşında Bulgarların Edirne'yi ele geçirip .Babaeski ve Lüleburgaz'a doğru ilerledikleri haberi Çorlu'da duyulunca halk paniğe kapılmıştı. Bulgarların zulmünden kurtulmak için Edirne vilayetinin halkı evlerini barklarını bırakarak İstanbul’a kaçmaya çalışıyorlardı. Karayolundan İstanbul’a kaçan halk Çorlu' da kafileler halinde geçiyor, Çorlu halkını da korkutuyor ve yakın zamanda aynı akıbete uğrayacaklarından eşyalarını toplamaya başlamışlardı. Bulgar ordusunun Çorlu yakınlarındaki Marmaracık köyü yakınlarına geldiği haberi duyulunca Çorlu'daki Türk ahalisinin hepsi bir günde evlerini terk ederek arabası olan arabasıyla, olmayan yaya olarak yola düşmüşler. Silivri'ye kadar giden Çorlulular oradan vapurlara binerek Üsküdar'a varmışlardır. Dokuz ay vatan hasreti çeken Trakyalılar Edirne vilayetinin Meriç nehrine kadar olan kısmının II. Balkan muharebesi sırasında geri alınmasından sonra tekrar vatanlarına döndüler. Ne yazık ki evlerinin yerlerinde kırık kiremit parçalarından başka bir şey bulamadılar.

Çorlu'da Türk mahalleleri tamamen yıkılmış, bir harabeye dönmüştü. Bu evleri yağma eden ve sonra da yakıp yıkan yerli Ermeni ve Rumlardı. Bulgarlar çekilince onlar gene Çorlu'da kalmışlar. Sanki hiç bir şey olmamış gibi rahat rahat yaşıyorlardı. Şehirlerine dönen Çorlulular hiçbir şey demeden yine onlarla el ele vermişler Çorlu'yu eski haline getirmeye çalışmışlardır. Balkan savaşlarının etkisi daha geçmeden I. Dünya Savaşı çıktı. Osmanlı Devleti'nin savaşa girmesiyle eli silah tutanlar cepheye koşmuş uzun harp 4 yıl sürmüştür. Sonunda müttefiklerimiz ile birlikte mağlup olduk. Mondros Ateşkes Antlaşması 30 Ekim 1918' de imzalandı. Düşmanlar yurdumuzu işgal etmeye başlamışlardı. Paris Konferansında İngiltere’nin deste~i ile Batı Anadolu'ya ve Trakya'yı ele geçirme hakkını elde etti. İstanbul’un müttefikler tarafından işgalinden sonra Trakya'nın da Yunanlılar tarafından işgal edileceği söylentileri dolaşmaya başladı. Ege bölgesinde olduğu gibi Yunanlıların Trakya'yı da işgale kalkışacakları anlaşılıyordu. Bu durum karşısında Trakya halkının Türk ahalisi büyük bir heyecan içindeydi. Kasabalarda toplantılar yapılıyor, teşkilatlar kuruluyordu. Trakya teşkilatının başında Cafer Tayyar Paşa vardı. Genel harbin sonunda askerlerimiz terhis edildiğinden pek az asker vardı. Bunların büyük bir kısmı Meriç boyunda Yunan hududuna sevk edilmişti. 20 Temmuz 1920 Salı sabahı Yunanlılar Marmara Denizi sahilinde Ereğli'den karaya çıkarak Trakya'yı işgale başlamışlardı. Aynı zamanda Tekirdağ’dan da karaya çıkmışlar iki koldan Trakya'yı işgale başlamışlardı. Bu haber Çorlu'da bomba tesiri yapmış Çorlu halkı ne yapacağını şaşırmış esnafın bir kısmı dükkanlarını açmış sonucu bekliyorlardı. Aynı gün Yunan Generali Zımbrakis komutasındaki Yunan askerleri şehre girerek belediye önüne geldiler. Papazın başkanlığında kalabalık bir Rum topluluğu belediye binasını teslim aldı. İndirilen Türk Bayrağı'nın yerine Yunan bayrağı çekildi. 21 Temmuz sabahı Çorlu'da bulunan Yunan kuvvetleri Karıştıran istikametinde yürüyüşüne devam etti. Yunan işgalinden önceki günlerde Trakya'da (Trakya Paşeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti) kurulmuş ve teşkilat çalışmaya başlamıştı. Kısmi seferberlik ilan edilmiş ve bu teşkilatın başına Birinci kolordu komutanı Albay Cafer TAYYAR Bey geçmişti. Çorlu'nun işgalinden 20 gün sonra 30 Ağustos 1920 tarihinde Türkler için ölüm fermanı anlamına gelen Sevr Antlaşması yapılmış, antlaşmanın imzalanmasından sonra Yunanlılar Çorlu' da askeri idareyi sivil idareye teslim etmişlerdi. Çorlu'nun 15 Ağustos 1920 günü sivil idareye devredilmesi Muhiddin Tuna'nın "Geçmişten Bugün" adlı, eserinde bir hatıra olarak şöyle bahsedilmektedir. Sabahın erken saatlerinde Çorlu'da hummalı bir faaliyet başlamıştı. Saat dokuz sıralarında Rum kilisesi (Gazi okulu yerinde idi) önünden hükümet konağına (Şimdiki belediye iş merkezinin olduğu yer) kadar olan caddeye birbirine yirmişer metre mesafe ile karşılıklı silahlarına süngü takılmış asker dizilmişti. Saat onda kilisede bir merasim yapıldı. Bu merasime başta papazlar olmak üzere yerli Rumlar, Ermenilerin ileri gelenleri ile pek az Türk katılmıştı. Türkler de zorla götürülmüştü. Bunların içinde Çorlu Müftüsü de vardı. Merasimden sonra kiliseden çıkıldı. Arkalarına yerli Rumlar ve Ermeniler de katılarak kalabalık kafile halinde askerler arasından geçerek Hükümet Konağı'na gelindi. Bu gün Çorlu'ya yeni bir kaymakam tayin edilecekti. Bu kaymakam aslen Çorlulu Trosolos'un damadı Avukat Ispiridis idi. Bu genç bir avukattı. O günkü merasime hazırlıklı olmak ve bayrak çekmek için senelerce Türk bayrağı çekilmiş olan bayrak direği hazırlanmıştı. Gölcük meydanı Rum, Ermeni ve diğer azınlıklarla dolmuştu. Herkes merasimin başlamasını bekliyordu. Nihayet saat on iki sıralarında merasim başladı.

Trabzon'da vali bulunan oğlu Yavuz Trabzon'dan alınarak Rumeli'de bir sancak merkezine gönderilmesi için babasına başvurmuş, fakat cevabı beklemeden Rumeli'ye geçmek üzere Kefe'ye hareket etmişti. Babasının padişahlıktan çekilip yerine küçük oğlunu padişah bırakacağı haberi Yavuz'a geldiği zaman Kırım'da 10 bin kişilik ordu toplayarak İstanbul’a doğru yürümeye başladı. II. Beyazid hazırladığı bir ordu ile oğluna karşı hareket etti. İki ordu Çorlu'nun çok yakınlarında Ulaş köyü ile Karıştıran arasında karşılaştı. (13 Ağustos 1511) Yavuz babasının ordusuna yenilerek Filibe taraflarına çekildi. Fakat ordu İstanbul’a dönünce isyan çıkardı. Yavuz'u başlarında padişah olarak görmek istediklerini söyledi. Bunun üzerine Beyazid oğlunu İstanbul’a çağırarak padişahlığı teslim etti Başarılı olması için hayır dua ederek ömrünün son günlerini Dimetoka'da geçirmek üzere yola çıktı. Oğluyla savaştığı Ulaş'ta konakladıkları gece 26 Mayıs 1512 tarihinde öldü. Ne garip bir tesadüftür ki Yavuz Sultan Selim' de İstanbul' dan Edirne'ye giderken babasıyla savaştığı yerde Ulaş yakınlarında 1521 yılında yakalandığı şirpençe hastalığından ölmüştür. Eylül 1676'da ise Sadrazam Köprülü Fazıl Ahmet Paşa Çorlu ile Karıştıran arasındaki Karabiber çiftliğinde vefat etmiştir. Çorlu 18. yüzyılda kırım'dan uzaklaştırılan Hanzadelerin ve Girayların sürgün yeri olmuştur. 1830 yılında Rumeli Beylerbeyliği kaldırılıp Edirne vilayeti kurulunca Çorlu bu vilayetin Tekirdağ sancağına bağlı bir kazası haline getirildi. 1870 de vilayetler örgütünün ıslahı sırasında durumunu olduğu gibi korudu 93 harbinde geçici olarak Rusların eline düştü.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin sekizinci cildinde Çorlu'dan şöyle bahsetmektedir. Banisi Yankobin Madyandır derler. İlk fatihi 720 tarihinde Edime Fatihi Hüdavendigar Gazidir (I. Murat) derler. Kendileri kalasını yerle bir edip gittikten ve kendileri Kosova'da şehit olduktan sonra düşman yeniden tamir edip geri almıştır. Bundan sonra Yıldırım Beyazıt han fethederek bütün kaleyi tamamen yıkmıştır. O zamanını eserleri hala Çorlu'nun kenarında vardır. bundan sonra da Fatih Sultan Mehmet Han fethetmiş ve Edirne vilayetinin yüz elli akçelik şerif kazası olmuştur. Üç bin kiremitli evi on beş Müslüman mahallesi, on beş hane de Müslüman olmayanlar vardır. İslam mahalleleri; Arabacıbaşı mahallesi, Muslihiddin Efendi Mahallesi, Keçecizade Mahallesi, Abbazzade Mahallesi, Hisar Mahallesi, Karacaahmet Sultan Mahallesi, Burhanzade Mahallesi, Elhaç Gani Mahallesi, Mustafa Efendi Mahallesi, Odunpazarı Mahallesi meşhur mahallelerdir. Her mahallede mescit vardır amma cuma namazı kılınan yalnız üç camisi vardır. Arabaabaşı camii kiremitlidir. Eski camii kurşunsuzdur imareti vardır. İmaret camii Sultan Süleyman hanındır. Bu caminin kapısı üzerinde şöyle yazılıdır. Şeyh Süleyman Sahib-el-hayrat Fikir gerdem kikuyemeş tarih Hafif-i gayb güft tarihin Kıldı bu cami-i şerifi bina Küned en vakit in sade peyda Kad bana mabaden lihubbi Huda Sene 928 Hanlardan bahsederken de şunları saymaktadır. On sekiz hanı vardır. Haftada iki kere pazar kurulduğu için ticaret merkezi halindedir. Dört hanı tamamen kurşunludur. Çarşı başında Ahmet Efendi Hanı, Akçakolukoğlu Han, Osmandede Hanı, Davutzade Hanı, Hidayetullah Çelebi Hanı, Katır Nalbandı Mustafa paşa Hanı,Kızılbaşzade Hanı, Hüsnü Dede Hanı meşhur hanlardır. Hamamlardan bahsederken de, Daya Hazinesi mezarlık olarak kullanılmıştır. Burada iki önemli mezar bulunur. Birisi caminin güney doğusunda (kıble yönünde) H.1194 tarihlidir. Mezar bir sanduka şeklinde olup baş taşı kitabelidir. Mezar mermerden yapılmıştır. Sandukanın bütün cephelerinde hafif rölyefli (kabartma) bitki motifleri ve büyük rozetler görülür. Mezarın baş taşında altı satırlık sülüs yazı ile şu kitabe dikkati çeker.

Avukat Ispiridis Rumca kısa bir nutuk söyledi. Buna müteakip Hükümet Konağı'na bayrak çekme merasimi başladı.Despot dua ediyor, bayrakta ağır ağır direğe çekiliyordu. Henüz direğin sonuna gelmeden direk sallandı. Kökünden kırıldı ve devrildi. Yunan Bayrağı yere düştü. Bunu uğursuzluk sayanlar da vardı. Direk uzun seneler Çorlu'ya hükümet binalığı yapmış olan bu binada Türk Bayrağı'nı taşımış, bugün Yunan Bayrağı'nı taşımak istememişti. Derhal yerden birkaç kişi Yunan Bayrağını aldı. Bu defa bir direk gelmesi beklendi. Alelacele bir marangoza yaptırılan direk geldi. Bu suretle bayrağın çekilmesi 1 saat gecikmiş oldu. Direğin kırılışı maneviyatlar bozduğundan, merasimde heyecan kalmamıştı. Saat on üç sıralarında merasim nihayet buldu. Herkes dağıldı, idare artık sivillere terk edilmişti. Avukat Ispurudus kaymakam, Karapapaida belediye reisi olmuştu. O güne kadar Çorlu'ya İstanbul gazeteleri geliyordu. Onları okuyorduk. O günden sonra Çorlu'ya İstanbul gazeteleri sokulmadı.


Ağustos 1921'de Sakarya Meydan muharebesinin kazanılması Yunanlılarda endişeye sebep oldu. Çorlu'da bulunan askerlik çağına gelmiş Rum gençleri askere alındı. 26 Ağustos 1922 sabahı B. Taarruzun başlaması, dört gün zarfında Yunan Ordusu'nun yenilgiye uğraması üzerine Türk süvarileri 9 Eylül'de İzmir’e girdiler. Öte yandan kuzeye Eskişehir-Bursa yönüne ilerleyen Türk birlikleri sayesinde Hıristiyan halkı, gemilerle kayıklarla Ereğli ve Tekirdağ'a çıkmışlardı. Ereğli'ye çıkanlar Çorlu'ya gelmişlerdi. Çorlu üzerinden Yunanistan'a kaçıyorlardı. Bu kaçış sırasında şehir yağmalanmıştı. Diğer taraftan kasabanın ileri gelenleri birer birer toplanarak jandarma karakoluna götürülüyor, bu toplanan insanlar trenle Dedeağaç'a oradan Trakya'nın diğer yerlerinde toplananlarla birlikte Milos adasına sevk edildiler. Vatandaşlarımızın Milos adasına götürülmesinden 1 hafta sonra 3 Ekim 1922 günü Mudanya'da ateşkes görüşmeleri başladı. 11 Ekim 1922'de Ateşkes Antlaşması imzalandı. Ateşkese göre 14-15 Ekim gecesinden başlayarak silahlı çatışmalar duracaktı.Yunanlılar, Doğu Trakya'yı hemen boşaltacaklar ve T.B.M.M. hükümetinin yönetimine teslim edeceklerdi. Trakya'yı Yunanlılardan müttefik kıtaları teslim alacaklar Türk Ordusu ile Yunanlılar arasında tampon görevi yapacaklardı. Trakya'yı Yunanlılardan teslim almaya İtalyanlar, Silivri, Vize, Saray, Çorlu, Fransızlar, Edirne, Lüleburgaz, Kırklareli, İngilizler; Uzunköprü, Tekirdağ, Keşan bölgelerinde hareket edecekti. 15 Ekim 1922' de Çorlu'ya gelen İtalyan kıtaları şehre geldiklerinde yakılıp yıkılmış harabe bir manzarayla karşılaştılar. Bir gün sonra, Çorlu'da idare Yunanlılardan alınarak Türk Hükümeti muvakkaten kuruldu. Abidin Efendi kaymakam tayin edilerek Mudanya Ateşkes Antlaşması gereğince İtalyanlar 1 Kasım 1922 tarihine kadar Çorlu'da kaldılar. 1 Kasım 1922'de İstanbul istikametinden trenle gelen Türk heyeti ve askerleri şehri teslim almışlardı. Çorlu halen II. Dünya savaşından beri savunma bakımından önemli bir garnizon olma özelliğini devam ettirmektedir.
 
(Kaynaklar: Osmanlı Tarihi Ansiklopedileri -T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük- Prof. Dr. A. Mumcu "Geçmişten Bugüne Çorlu" -Muhiddin Tuna -Seyahatname -Evliya Çelebi) ÇORLU TİCARET VE SANAYİ ODASI